If it's magic

Zicht op de Zeedijk

De zon ('onze' ster!) verschuilt zich achter een deken van engelenhaar. Een dwangneurose, die zich heeft genesteld in mijn brein, zet mij aan het werk: of ik ergens een schaduw bespeur in dit extreem zachte licht. Tot tevredenheid zie ik een paar transparante schimmen bewegen over het gras langs het modderige pad. Ze volgen mijn bewegingen en die van mijn wandelpartner hier in de Nieuwe Dordtse Biesbosch. Licht en schaduw, zij zijn onafscheidelijk. Fotografisch kijken heeft mijn wereld groter gemaakt. Ik kan er lyrisch van worden: If it's magic, then why can't it be everlasting - zong Stevie Wonder.

Nieuwe Dordtse Biesbosch

Sinds de uitvinding van de telescoop, zo'n vierhonderd jaar geleden, is de kosmos met grote stappen dichterbij gekomen. Onlangs is er een 'foto' gemaakt van een onzichtbaar en mysterieus object: een zwart gat. Op 10 april 2019 maakte een internationaal team van sterrenkundigen bekend dat het in beeld brengen van dit object met behulp van een wereldwijd netwerk van 8 radiotelescopen was gelukt. Zwarte gaten geven geen licht, maar met hun onvoorstelbaar sterke zwaartekracht buigen ze het licht van omringende gaswolken af. In sommige gevallen kan een lichtstraal bijna helemaal om een zwart gat heen cirkelen voordat hij ontsnapt richting aarde. Het resultaat is een ring van straling rondom een donkere ‘schaduw’.

Zwart gat in het centrum van sterrenstelsel M87, Event Horizon Telescope collaboration et al. 2019

Deze prestatie van de sterrenkundigen met behulp van technologie gaat mijn voorstellingsvermogen ruim te boven en vind ik bijna net zo indrukwekkend als het object zelf dat zij op beeld hebben vastgelegd. Het staat op een afstand van 55 miljoen lichtjaar van de aarde en is 6,5 miljard keer zo zwaar als onze zon. Mag het een onsje meer zijn?

Het aanschouwen van iets dat onnoemelijk veel groter is dan wijzelf maakt nederig. Een blik vanuit de ruimte op onze planeet blijkt de beschouwer al zodanig te overrompelen, dat zijn wereldbeeld ingrijpend verandert - althans volgens de astronauten die het voorrecht hebben gehad deze ervaring aan den lijve te ondervinden - en ik geloof hen graag. Het overview effect heet dat: geen mens te zien, slechts een betoverende blauwe bol, ronddolend in een onmetelijk lege ruimte. Het besef dringt dan door dat wij als mens met iedereen en alles op aarde verbonden zijn.

Hier loop ik met mijn fotocamera en lever mijn nederige bijdrage aan het onthullen van verborgen aardse geheimen: een in het ijs van een bevroren sloot ingesloten luchtbel. Het lijkt wel een primitief eencellig wezen -

Microbe?

ook wel een microbe genoemd, de eerste levensvorm die 4 miljard jaar geleden op onze aarde (in de oceaan) ontstond. Je zou kunnen zeggen - en deze zienswijze bestaat echt - dat deze levensvorm nog steeds de enige op aarde is en dat alle andere levensvormen slechts een voortzetting en accumulatie zijn van het reeds bestaande. Zo bezien zijn wij niets anders dan geavanceerd georganiseerde megamicroben en verbindt ons dat op een fundamentele manier met al het andere leven op aarde.

Mijn waarnemingen tijdens mijn wandeling met W door de Nieuwe Dordtse Biesbosch worden overigens beïnvloed door het boek dat ik thuis aan het lezen ben: het postuum uitgegeven De Antwoorden op de Grote Vragen van Stephen Hawking. Zijn beschrijvingen van het raadselachtige en ongrijpbare universum prikkelen mijn fantasie. Ik stel me graag voor dat ik me bevind en meereis op 'Spaceship earth', tollend om zijn as in zijn baan om de zon. Dat mijn alledaagse leven en dat van de hele mensheid onderdeel is van een spectaculair verhaal. Hoe de reis zal eindigen is ongewis. Hawking denkt dat ons aardse leven niet lang houdbaar meer is en dat we ons moeten voorbereiden om te verhuizen naar een andere planeet. Misschien heeft hij gelijk. Zelf blijf ik liever geloven in een minder dystopisch verhaal: dat het ons uiteindelijk gaat lukken om in vrede en wijsheid samen te leven, zowel met elkaar als in samenhang met de rest van de planeet. Het is toch bizar als we straks met onze technologie wel in staat zullen blijken om een andere planeet te koloniseren - wellicht honderden mensenlevensjaren verderop in het heelal - en niet om het hier leefbaar te houden.

Stephen Hawking noemt in zijn boek vol vergezichten op de kosmos, nergens onze verbondenheid met de natuur en met elkaar. Zijn preoccupatie met technologie is te verklaren als je bedenkt dat hij zonder zijn leven nooit had kunnen leiden zoals hij nu heeft gedaan. Ik ben onder de indruk van zijn doorzettingsvermogen om, met een lichaam dat het uiteindelijk volkomen opgaf, van grote betekenis te blijven voor de wetenschap en de vruchten van zijn geest met ons te blijven delen. Technologische vooruitgang maakte het hem mogelijk dat hij met ons kon blijven communiceren door een spraakcomputer te bedienen met een aan zijn kaak vastgemaakte schakelaar. Hawking was als het ware één en al geest, die hij liet spreken via technologie. Hij dacht dat technologie onze tweede natuur zal worden en dat ontwikkelingen op het gebied van Kunstmatige Intelligentie uiteindelijk zullen leiden tot supercomputers die zelfstandig beslissingen gaan nemen. Onze tweede natuur?

Nieuwe Dordtse Biesbosch, zicht op de Zeedijk richting Kop van het Land

Ons periodieke rondje door de Nieuwe Dordtse Biesbosch stelt nooit teleur, maar nu schrikken we van een verandering in ons blikveld. De monumentale rij populieren op de Zeedijk is over enkele honderden meters gekapt. Er steken alleen nog wat stammen uit de dijk. Dit lijkt geen subtiel snoeiwerk maar een efficiënte opmaat tot totale kaalslag. Dichterbij gekomen roept de aanblik van de dijk met gekortwiekte bomen het beeld op van een zwaargewond wezen. Mijn relativerende ik zegt: Tragisch, maar noodzakelijk. Welke passant wil nu het risico lopen dat hij/zij een vallende tak op zijn hoofd krijgt? W werpt tegen dat het wèl anders had gekund: Elke boom individueel onderzoeken op valgevaar van takken. En zij vraagt zich af: Welke invloed hebben wíj gehad op deze beslissing? Ik kom weer met beide benen op de grond . Het zicht op het universum ben ik kwijt.