Licht
Bijgewerkt op: 24 apr. 2023
Het beeld van de gevolgen van het uitbreken van een nucleaire oorlog heeft zich genesteld tussen mijn oren. Gelukkig heb ik net geleerd hoe je de angst voor een onvoorstelbare gebeurtenis kunt bezweren. Met poëzie. Beatdichter Gregory Corso deed dat in 1958 met zijn gedicht BOMB, zo las ik in Roel Bentz van den Bergs essay Nada y pues nada. ('Niets' voor beginners). Dankzij Google heb ik het gedicht (in paddenstoelvorm :-)) snel gevonden. Corso maakt het idee van 'De Bom' belachelijk door het te omarmen en de hemel in te prijzen. Geniaal. Roel Bentz van den Berg schrijft dat hij negen jaar oud was toen Corso het gedicht voordroeg aan een groep studenten die verbijsterd de zaal verlieten, niet begrijpend dat je zoiets kon publiceren in een tijd waarin geroepen werd om ontwapening. Het was "(...) het eind van de jaren vijftig, de hoogtijdagen van de Koude Oorlog, toen De Bom nog als een zwarte zon boven ieders hoofd hing." Om de betekenis van zoiets onvoorstelbaars te kunnen bevatten - van 'alles' naar 'niets', in één lichtflits - heb je een heel leven nodig, zo blijkt uit het essay. Als jongetje had hij, grappig genoeg, houvast aan een versje van Annie MG Schmidt, dat zijn moeder hem vaak voorlas: "Het girafje dat niets zag". Drie kleine wezeltjes vragen telkens aan een giraf of hij misschien over het muurtje kan kijken wat daar te zien is - ze willen graag hun eigen fantasieën daarover bevestigd zien. De giraf zegt telkens eerlijk wat hij ziet, namelijk: "Niets". De welluidende klank die zijn moeder in haar voordracht van dit versje het "Niets" meegaf en de met magie geladen stilte die zij telkens liet vallen voordat zij het woord uitsprak, brachten de kleine Bentz van den Berg ertoe dat hij zich veiliger voelde bij de nihilistische constatering van de giraf dan bij de fantasie van de wezeltjes: "(...) tulpen en rozemarijn" en "(...) blauwe konijntjes misschien?". Is ‘Niets’ wat overblijft na de val van De Bom?
We kijken uit over weidse velden waarboven grutto's gruttoën. Ruimte, Friese rust. In ons oldtimer caravannetje 'Otje', al meer dan 10 jaar onze trouwe sleurhut, voelen wij ons thuis als nooit tevoren. Onze kat moest naar een nieuw logeeradres worden gebracht ergens hier in de omgeving - waar hij het direct naar zijn zin had - én het was meivakantie. Één plus één werd twee: Hier staan we dan in ons o zo vertrouwd onderkomen. Het begrip 'thuis' is, sinds wij in februari ons huis hebben verkocht en overgedragen aan de nieuwe eigenaar, geen vanzelfsprekendheid meer voor ons. De huidige verstoorde wereldorde heeft er voor gezorgd dat de start van de bouw van onze nieuwe woning telkens weer vooruit wordt geschoven. Zwervend tussen tijdelijke woningen, is 'ergens' zijn, een plek hebben, een thema waar W en ik ons al enkele maanden toe proberen te verhouden.
Voordat ik deze meivakantie aan het boek van Bentz van den Berg begin, lees ik Aleksandra, een magisch realistische roman van Lisa Weeda. Het boek heb ik gekocht in de hoop een beter beeld te krijgen van de situatie in de Oekraïne. Weeda belandt in het paleis van de Verloren Don Kozak. Zij wordt er verwelkomd door de geest van haar overgrootvader Nikolaj, die er al decennialang ronddoolt. De overgrootvader vertelt haar de verhalen uit hun familiegeschiedenis in het land van de Donbass. Zijn dochter Aleksandra, Lisa’s oma dus, is tijdens de tweede wereldoorlog in Nederland terecht gekomen en heeft daar een familie gesticht. Lisa is er door haar oma op uit gestuurd om het graf van oom Kolja te vinden. Kolja, een neef van Aleksandra, is in 2015 in de toen uitgeroepen volksrepubliek Donetsk met geweld om het leven gebracht. Zijn geest blijkt ook in het Paleis aanwezig, maar verschuilt zich hardnekkig. Ontheemding is een krachtig thema in dit boek. Ik sla het dicht en kijk om mij heen. Wat een weelde: de vrijheid om afstand te kunnen nemen en het leven te kunnen duiden met poëzie en verbeelding.
Weer thuis en aan het werk. Een leerling laat mij een tekening zien, pastelkleurige in elkaar overvloeiende vormen. Zij vraagt mij wat ik erin zie. Ik zie een boom, maar ojee, tegelijkertijd een paddenstoelwolk. E=mc^2.
______________
=> Het essay Nada y pues nada. ('Niets' voor beginners) staat in de bundel 'De straatwaarde van de ziel' van Roel Bentz van den Berg. Het boek bleek een avontuurlijke leeservaring. Elk essay is een pretpark en elke zin een attractie waaruit ik juichend dan wel verbluft tevoorschijn kom.
=>'BOMB' by Gregory Corso: https://www.litkicks.com/Texts/Bomb.html
Voordracht door Corso zelf: https://www.youtube.com/watch?v=saWe763FFYY
=> Afbeelding 1 is een foto uit het boek 100 Suns van Michael Light, die een selectie heeft gemaakt van foto's - uit nationale archieven in de VS - gemaakt van kernproeven van over de gehele wereld, met een beknopte beschrijving van hun vernietigende kracht.
=> Afbeelding 2 is een detail van een 6 meter lange 'foto' van Adam Broomberg en Oliver Chanarin van hun project The Day Nobody Died. Het activistische kunstenaarsduo reisde in juni 2008 embedded mee met het Britse leger in Afghanistan. Met hen mee reisde een rol kleurenfoto-papier van 76 centimeter breed en enkele tientallen meters lang, in een kartonnen doos, vervoerd door soldaten. Gedurende de reis staat er een videocamera gericht op de doos, die daarmee verwordt tot een blinde getuige rondom de gebeurtenissen in Helmand. Elke dag wordt een deel van de rol papier voor een korte tijd blootgesteld aan het daglicht en de hitte, waarmee symbolisch een gebeurtenis van die dag wordt vastgelegd. De stroken papier worden later in de doka ontwikkeld en de resulterende abstracte beelden krijgen namen mee als "The Fixers Execution", "The Press Conference", "The Day of One Hundred Deaths". Ze leveren commentaar op het feit dat de foto's die wij als publiek tegenwoordig van het strijdtoneel in de media te zien krijgen, geregisseerd en gecensureerd worden door de strijdende partijen.
Voor een verhelderend interview met het duo over hun werkwijze: https://cphmag.com/convo-broomberg-chanarin/
De reis van de doos: https://www.youtube.com/watch?v=HHLtElcCkZ8&t=46s