Muren slechten
Mijn buurjongen Arie kwam uit een gezin met drie jongens. Zij waren echte uitvinders: van Meccano maakten ze een simulator waarmee je je kon inbeelden dat je een auto bestuurde. Een Dinky Toys miniatuur-autootje hing met een draad vanaf een hengel boven een door een kleine elektromotor aangedreven draaischijf, waar een slingerende weg op was getekend. Met een gaspedaal kon je de snelheid van de roterende schijf regelen en de sport was om het hotsende autootje binnen de lijntjes te houden door te draaien aan het stuur - ook gemaakt van Meccano - dat op ingenieuze wijze met de hengel was verbonden. Wellicht heeft Aries fantasie en creativiteit mij destijds geïnspireerd om op tienertoer in Madurodam het juiste kader te kiezen voor de foto die ik wilde maken. Ik was een jaar of veertien en blijkbaar was ik zuinig met mijn film: meer dan deze ene afbeelding van een net-echt-landhuis-aan-de-rand-van-het-bos heb ik niet van ons avontuur. Het is een bijzonder moment geweest, als je bedenkt dat een bombardement aan fotonen - die met 300.000 kilometer per seconde het lichtgevoelig celluloid (én mijn netvlies!) binnendrongen - in een tijdsduur van een125ste van een seconde een beeld creëerde dat duurzamer is gebleken dan mijn herinnering. Mijn fascinatie voor deze foto is echter niet in de eerste plaats de herinnering aan het moment. Met het kijken naar de foto die een fantasiewereld opriep, diende zich het begrip perceptie aan in mijn belevingswereld. Zo werd mijn ontwaken in gang gezet.
Als mijn trein op zondag 13 oktober 2019 het station van Den Helder binnenrijdt, voel ik weer die prettige opwinding, die ik ooit als jongen op tienertoer had. In de voor mij vreemde stad ga ik de tentoonstelling Gegeven Ruimte bezoeken, het resultaat van een samenwerkingsproject van fotograaf Jan Theun van Rees met veertien andere beeldend kunstenaars. Het is de laatste dag van de expositie. Mijn verwachtingen zijn hooggespannen.
Google Maps leidt me door straatjes vol leegstaande winkelpanden en coffeeshops. Ik voel me als verdwaald op de set van een film, waarvan het script maar niet duidelijk wil worden en waar onverschillige straatschuimers hun hoop op verlossing hebben laten varen. Een goed bedoelde boodschap - "Het leven is kunst en kunst is leven", lees ik op de gevel van een winkel waar nu een outlet van amateurkunst gevestigd is - voedt slechts mijn vertwijfeling.
Kunsthal 45 blijkt gevestigd in een voormalig poolcentrum. Of het opzet is geweest of geldgebrek - de tijdelijke uitstraling heeft iets verrassend toegankelijks. Het zegt: 'alles wat hier gebeurt is oké'. Opgelucht betreed ik de stilte en terstond vult een foto mijn blikveld. Ik krijg met moeite vat op de ruimte die erin wordt verbeeld. Dat komt omdat het een meer dan manshoog uitvergrote foto is - van een aan een onbestemde witte muur op zijn kop gehangen tot een doos gevouwen afbeelding van een lege kamer in een verlaten kantoor - zoveel wordt mij enige tijd later duidelijk, als ik op een tussenverdieping ben beland, waar een kleiner formaat van de geëxposeerde foto's met spelden tegen de wanden geprikt hangt.
De kamer op deze tussenverdieping meet zo'n 1,5 bij 3 meter en het plafond is laag. Mijn amechtig aanschouwen gaat over in contemplatie. De clous laten zich vanuit miniatuur-helikopterview makkelijker raden. Dat had teleurstellend uit kunnen pakken, maar het vakmanschap achter de foto's wordt er slechts door benadrukt.
Op de bovenverdieping gaat de tentoonstelling verder met nog zeven groot formaat foto's, die elk het product zijn van een door een kunstenaar in zijn atelier onder handen genomen foto van een verweesde ruimte, gemaakt door Jan Theun van Rees. In van Rees' fotografie ontwaar ik een onderzoek naar hoe wij ruimte waarnemen en beleven, in het bijzonder ruimtes die door muren worden begrensd. Op zijn website One Wall Away lees ik: "(...)In essentie blijft de afbeelding altijd een 'doorgang' naar een andere ruimte, die door ons voorstellingsvermogen toegankelijk wordt."
De atelierruimte van de kunstenaar maakt samen met de daarin bewerkte en geëxposeerde foto deel uit van de finale illusie. De kadrering door van Rees is geraffineerd. In de illusie overlappen platte foto en fysieke ruimte elkaar, waardoor nieuwe ruimtes ontstaan waarop je de wetten uit de gestaltpsychologie zou kunnen projecteren: de werkelijkheid geeft zich met moeite prijs, maar wanneer ze dat heeft gedaan, krijgt de geest de bouwstenen nauwelijks meer los van elkaar. In dit project worden denkbeeldige muren geslecht. Bijzonder vind ik dat van Rees de gulle stap heeft genomen om zijn foto's ter beschikking te stellen. En bijzonder dat elk van de veertien kunstenaars respect heeft getoond door er een krachtig en authentiek nieuw kunstwerk mee te maken.
De foto die ik ooit maakte in Madurodam stelt nu teleur: je ziet zó dat het geen echt landhuis aan een bosrand is. Jarenlang heb ik de foto gekoesterd als een mysterieuze afbeelding van een moment uit een betekenisvolle droom. Ik kon er in geloven omdat ik dat wilde.
Voorbij de grenzen van ons waarnemingsvermogen bevinden zich telkens andere werelden. "(...)Zo verbindt de afbeelding van een ruimte de tastbare werkelijkheid met een werkelijkheid die alleen als idee, of als droom, bestaat", valt er te lezen op One Wall Away. Dan vraag ik mij af: zijn sterrenstelsels tastbaar? En moleculen? Waar begint de droom en eindigt de tastbare werkelijkheid?
Gegeven Ruimte zal van 20 t/m 24 mei 2020 te zien zijn op This Art Fair, Kromhout Hal, Amsterdam https://thisartfair.com/this-art/artist-listing/