Een schitterend ongeluk
Bijgewerkt op: 24 apr. 2023
Pieter Laurens Mol, Zonder Titel, 1978.
Over de telefoon vroeg ik R. waar hij op uitkeek. “Ik zie een grote stad en daarachter de Appalachen”, antwoordde R., vanuit zijn ziekenhuiskamer in Meppel. Hij was aan het confabuleren: gebeurtenissen uit het langetermijngeheugen werden geprojecteerd op een situatie in het heden. Zijn familie had mij al gewaarschuwd, maar toch voelde ik mij onthutst en verdrietig door deze confrontatie met de werkelijkheid: Ik was mijn dierbare vriend kwijt.
Vierenhalf jaar later kunnen we gelukkig weer coherente gesprekken voeren. We staan voor zijn rijkgevulde boekenkast terwijl ik R. vertel over mijn fascinatie voor De Sequenties van de fotograaf en kunstenaar Michel Szulc-Krzyzanowski en ik laat in dit verband de naam Baja California vallen, de plek in Mexico waar Szulc-Krzyzanowski een groot deel van zijn Sequenties heeft laten ontstaan. Spontaan trekt R. een exemplaar van The Log From the Sea of Cortez van John Steinbeck tevoorschijn. “Dit verhaal speelt zich af in het gebied waar jij het over hebt”, verklaart R.
Met The Log had ik een parel in handen, zo blijkt. Dankzij Steinbeck's verslag van zijn expeditie met zijn levensvriend Ed Rickets in de Golf van Californië - waar zij allerhande zeeorganismen verzamelen voor onderzoek - weet ik nu dat de getijdenpoelen in de Zee van Cortez bruisen van bijzonder leven, dat er Sally Lightfoots leven, dat het object dat Szulc-Krzyzanowski in zijn hand houdt in één van zijn Sequenties het skelet van een zee-egel is en dat dit een Sanddollar heet. Steinbeck leert mij dat bij het bedrijven van wetenschap offers worden gebracht: De poëtische beschrijving van een spartelende vis op het dek staat in schril contrast met het nuchter tellen van de wervels van het kadaver in het laboratorium. Zowel het één als het ander draagt echter bij aan het zich verbonden voelen met de wereld.
Ik verlang er naar om mee te reizen op de ‘Western Flyer’ en te helpen met de inventarisatie van alle soorten van het mariene leven ter plaatse - ook al ben ik eigenlijk helemaal geen zeemens. Steinbeck observeert de overlevingsstrategieën van de zeedieren en ziet overeenkomsten met die van de mens. Liefde staat daarin centraal. Paradoxaal blijkt de schrijver weinig vertrouwen te hebben in het lot van de mensheid. Die, zo speculeert hij, stevent af op zijn ondergang, onder leiding van de wetenschap die gericht is op een toekomst waarin ’(...)one marches into the forehead of God’ (...).
Zal overmoed werkelijk het einde van de mensheid betekenen? Steinbeck beschrijft hoe een Japans vissersschip, dat alleen geïnteresseerd is in garnalen, met kille onverschilligheid de oceaanbodem leeg schraapt en vervolgens de levenloze bijvangst overboord kiepert. In een troostende zin vat hij voor mij samen hoe je je kunt hervinden op momenten dat je het overzicht dreigt te verliezen: “It is advisable to look from the tide pool to the stars and then back to the tide pool again.” Een waardevol advies voor mensen zoals ik die - zich blind starend via optische instrumenten - vat proberen te krijgen op hun plek in het universum. In de titelafbeelding is Pieter Laurens Mol op het punt beland waarop een wereld geregeerd door de wetenschap op instorten staat. Is het opzet, of ziet hij niet wat hij aan het doen is?
Verbeelding zet ons verlangen om in dromen en laat ons boven onszelf uitstijgen. De realiteit zet ons weer met beide voeten op de grond. Zolang de daarvoor verantwoordelijke organen hun werk naar behoren blijven doen.
Erik Schilt, Normandië 2015
=> Quotes uit The Log from the Sea of Cortez https://www.goodreads.com/work/quotes/1357995-the-log-from-the-sea-of-cortez
=> Ekostory-Blog over het boek
=> Zie ook mijn Film and Photographic Studies masterscriptie De Sequenties van Michel Szulc-Krzyzanowski: Een onderzoek met de camera.
=> De titel van deze blog is ontleend aan de serie Een schitterend ongeluk die Wim Kayzer maakte in 1993 en waarin zes wetenschappers hun visie gaven op hun werk en de wereld, met als centraal thema: tot waar bent u gekomen in uw begrip over ons denken en doen? Wat heeft de wetenschap ons eigenlijk gebracht aan het einde van de twintigste eeuw: kennis of begrip?
https://www.vpro.nl/programmas/etc/oliver-sacks.html In deze aflevering is de in 2015 overleden Oliver Sachs aan het woord, bekend van zijn boeken over afwijkingen in de hersenen van mensen.